कोरडी त्वचा

हिवाळ्याची चाहूल लागताच मुलांची त्वचा कोरडी पडण्यास सुरवात होते. हिवाळ्यात वातावरणात आर्द्रतेचे प्रमाण कमी असते आणि हवामान कोरडे असते. त्याचा परिणाम मुलांच्या त्वचेवर होतो.

आपली त्वचा ही शरीरातील मोठा अवयव आहे, असे म्हणायला हरकत नाही. मानवीत्वचा ही शरीराचा जवळजवळ दोन चौरस मीटर भाग व्यापते. त्वचा शरीराचे बाह्यावरण असल्याने शरीरातील अवयवांचे वातावरणातील धुलीकण, रसायने इत्यादीपासून रक्षण करण्याचे काम करत असते. तसेच शरीराचे तापमान संतुलित ठेवणे व अल्ट्राव्हायोलेट किरणांचा संपर्कात आल्यावर त्वचा ‘ड’ जीवनसत्वनिर्मितीसाठी सहायक ठरते. त्वचेचे बाह्यावरण हे सतत जुन्या पेशी मृत होऊन झडून नवीन पेशींनी बनत असते. हे चक्र सतत चालूच असते.

हवामानातील विषमतेमुळे, काळजी न घेतल्याने त्वचा कोरडी पडून काही त्वचाविकार बळावण्यास सुरवात होते.लहान मुलांची त्वचा खूप नाजूक असते. हिवाळ्याची चाहूल लागताच मुलांची त्वचा कोरडी पडण्यास सुरवात होते. हिवाळ्यात वातावरणात आर्द्रतेचे प्रमाण कमी असते आणि हवामान कोरडे असते. त्याचा परिणाम मुलांच्या त्वचेवर होतो.ज्या मुलांची त्वचा ‘कोरडी त्वचा’ प्रकारात मोडते त्यांना हिवाळ्यात अजूनच त्रास होण्याची शक्‍यता असते. ही प्रवृत्ती खरंतर जास्त करून अनुवांशिकरित्या मुलांमध्ये आलेली असते. कोरडेपणामुळे गालावर, तळहातावर, पायांवर तसेच ओठांवर बारिक चिरा पडतात. चिरा, भेगा गेल्याने त्या भागावर कंड सुटतो, लालसरपणा येतो. खाजवल्यामुळे रक्त येऊन जखम होऊ शकते. त्वचा खडबडीत आणि कोरडी असल्याने छोट्या भेगांना लागून खरचटून अजून दुखावली जाते.

एक्‍झिमा असणाऱ्या मुलांच्या त्वचेवर हिवाळ्यात लालसरपणा आणि खाज जास्त येण्याची शक्‍यता असते. कोरडे निस्तेज असे चेहऱ्यावर येणारे डाग हेसुद्धा जास्त प्रमाणात हिवाळ्यातच येतात. तसेच ते साबणाच्या वापराने वाढू शकतात. सर्वसाधारणपणे वापरली जाणारे साबण, सौंदर्यप्रसाधने कधी कधी त्वचेचा नैसर्गिक स्निग्धपणा कमी करतात. अल्कोहोल बेस्ड मॉईश्‍चराइझर्समुळे संवेदनशील त्वचा असलेल्या मुलांना त्वचा कोरडी पडण्याचा त्रास होऊ शकतो.

यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाययोजना म्हणजे सर्वप्रथम लहान मुलांना चौरस आहार द्यावा, आहारात फळे, पालेभाज्या, कडधान्ये, सॅलड्‌स, तसेच लोणी, तूप या स्निग्ध पदार्थांचा समावेश असावा. लहान मुलांना सकाळी आंघोळीआधी त्यांच्या त्वचेला मानवणाऱ्या ऑलिव्ह, बदाम, तीळ किंवा खोबरेल तेलाने मालिश करून आंघोळ घातल्यास त्वचा मऊ राहण्यास मदत होते. रात्री झोपताना कोमट पाण्याने हातपाय, चेहरा स्वच्छ धुवून कोरडा करून फुटलेल्या त्वचेवर पेट्रोलियम जेलीचा वापर करावा. ओठांवर साजूक तुपाचा वापर केला तरी उपयुक्त ठरते.

घरगुती उपायांनी जर मुलास आराम पडत नसेल, त्वचा कोरडी राहून लालसर होत असेल, कंड सुटत असेल, जखमा होत असतील तर वैद्यकीय मदत घ्यावी. लहान मुलांच्या बाबतीत वेळोवेळी बालरोग तज्ज्ञांचा सल्ला घेणेच योग्य ठरते.मुलांच्या अशा थंडीतील कोरड्या पडणाऱ्या त्वचेसाठी होमिओपॅथिक उपाययोजना काय आहेत. ते आपण पाहू.

लक्षण साधर्म्यानुसार उपयोगी पडणारी औषधे म्हणजे...

पेट्रोलियम - त्वचा कोरडी, खडबडीत, तडे गेलेली असते. खूप संवेदनशील झालेली असते. थंडीने पडणाऱ्या भेगा त्वचा खरवडली जाणे या साठी उपयोगी.

ग्राफायटिस - कोरडी त्वचा असल्याने सतत खाज येणे तसेच हातापायाच्या बोटांवर होणाऱ्या भेगा, बोटांच्यामध्ये, टाचांवर पडणाऱ्या भेगांसाठी उपयुक्त ठरते. कोरड्या त्वचेवरील व्रण ज्यातून चिकट स्त्राव वाहत असतो, त्यासाठी ग्राफायटिसची मदत होते.

सल्फर - खूप कोरडी, अस्वच्छ त्वचा, ओठावर आणि दोन ओठांच्यामध्ये पडणाऱ्या भेगांसाठी उपयुक्त.

याशिवाय अर्सेनिकम, सेपीया, मेझेरियम, कालीमूर ही औषधेसुद्धा उपयुक्त ठरतात.

काही औषधांची मलमेसुद्धा बाजारात उपलब्ध आहेत. त्यांचा तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने वापर केल्यास उपयुक्त ठरते.

सहमतीच्या शरिरसंबंधांनंतर बलात्काराचा आरोप अयोग्य, कोर्टाचा महत्वपूर्ण निर्णय

मुंबई : सहमतीने शरीरसंबंध ठेवल्यानंतर बलात्काराचा आरोप अयोग्य असल्याचं मत मुंबई सत्र न्यायालयानं नोंदवलं आहे. सत्र न्यायालयात दाखल करण्यात आलेल्या खटल्यामध्ये गोरेगावमध्ये राहणाऱ्या एका 36 वर्षीय महिलेनं एका इसमावर बलात्काराचा आरोप केला होता. शेजारीच राहणाऱ्या इसमाने आपल्याला लग्नाचं आमिष दाखवून आपल्याशी सात वर्ष शारीरिक संबंध ठेवल्याचा आरोप महिलेनं केला.

खरं तर गेल्या सात वर्षांपासून या दोघांमध्ये शारीरिक संबंध होते. याच प्रकरणावरून त्या महिलेचं आणि पतीचं भांडण झाल्यानंतर ते विभक्तही राहात होते. या महिलेला दोन मुले असून दोघेही सज्ञान आहेत.

पण गेल्या 7 वर्षांपासून शरीरसंबंध ठेवणारी ही महिला सज्ञान असून योग्य आणि अयोग्य यातला फरक तिला कळण्याइतपत ती सज्ञान असल्याचं निरीक्षण कोर्टानं नोंदवलं. शरीर संबंध ठेवताना जर आक्षेप नव्हता, तर आता आक्षेप का? असा सवालही कोर्टानं विचारला. त्यामुळे संबंधित आरोपीला न्यायालयानं दोषमुक्त केलं.

त्यामुळं केवळ त्रास देण्याच्या हेतूनं दाखल होणारे बलात्काराच्या गुन्ह्यांना चपराक लावणार हा निर्णय ठरला आहे. अत्याचाराच्या घटनांमध्ये दोषींना शिक्षा झालीच पाहिजे. पण, केवळ बदला म्हणून कोणाला शिक्षा देण्याच्या प्रयत्नात असलेल्यांसाठी दणका आणि पीडित पुरुषांना या निर्णयानं दिलासा मिळाला आहे.

मोदींच्या गुजरातमध्येच लैंगिक शोषणाच्या सर्वाधिक घटना!

पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या गुजरात राज्यातच मुलींच्या लैंगिक शोषणाच्या सर्वाधिक घटना घडल्याचे वास्तव उघडकीस आले आहे. 

'सेव्ह चिल्ड्रन' या एनजीओने नुकत्याच जाहीर केलेल्या आकडेवारीनुसार, गुजरात राज्यात मुलींचे लैंगिक शोषण झाल्याच्या घटनांचे प्रमाण ६३ टक्क्यांहून अधिक आहे. की जे इतर राज्यांहून सर्वाधिक आहे. गुजरातपाठोपाठ मध्यप्रदेश ५७ आणि पश्चिम बंगाल ५६

टक्के या राज्यांचा अनुक्रमे मुलींच्या लैंगिक शोषण घटनांमध्ये समावेश आहे.

'द वर्ल्ड ऑफ इंडिया गर्ल्स' संकल्पेनेखाली या एनजीओने घेतलेला सर्व्हे आणि 'वूमन्स स्टडीज ऑफ टाटा इंस्टीट्यूट ऑफ सोशल सायन्स' या संस्थेने तयार केलेल्या अहवालातून देशातील लैंगिक शोषणाच्या घटनांची आकडेवारी एका कार्यक्रमात केंद्रीय अल्पसंख्यांक मंत्री डॉ.नजमा हेपतुल्ला यांच्या समोर सादर करण्यात आली. नजमा हेपतुल्ला यांनी यावर चिंता व्यक्त करत अशा घटनांना आळा घालणे आणि मुलींचे सक्षमीकरण करणे हाच मुख्य उद्देश राहील, असे सांगितले. तसेच देशात सध्या मुलींसाठी अस्तित्वात असलेल्या योजनांचे वास्तव देखील यातून नजरेस पडते. मुलींना जन्मापासून सामोरे जावे लागणाऱया अडचणी आणि संघर्षाची जाणीव या अहवालातून येते, असेही त्या पुढे म्हणाल्या.

देशाच्या कृषी विकासाचा पाया रचणारे पहिले कृषीमंत्री डॉ.पंजाबराव देशमुख

देशाचे पहिले कृषिमंत्री डॉ. पंजाबराव देशमुख यांची आज 126 वी जयंती. आज आपल्या देशाच्या कृषी क्षेत्रातील भरारीचा भक्कम पाया पंजाबराव देशमुख यांच्या कृषी धोरण आणि विचारांमुळे घातला गेला आहे. स्वातंत्र्योत्तर काळात भारतीय शेती आणि कृषी क्षेत्राला नवा आकार देणाऱ्या डॉ. पंजाबराव देशमुख यांचे कृषी क्षेत्राबरोबरच शैक्षणिक क्षेत्रात मोठे योगदान राहिलं. त्यातूनच राज्यातील एक अग्रगण्य समजल्या अमरावती येथील श्री. शिवाजी शिक्षण संस्थेचा पाया त्यांनी घातला. देशाच्या आणि राज्याच्या कृषी आणि शिक्षण क्षेत्राला नवी ओळख देणाऱ्या या नेत्यांचं कार्य राज्याच्या विकासासाठी महत्वाचं ठरलं आहे. देशाच्या सध्याच्या कृषी क्षेत्राच्या प्रगतीत देशाचे प्रथम कृषिमंत्री डॉ. पंजाबराव देशमुख यांचा सिंहाचा वाटा आणि मोलाचे स्थान आहे. शेती आणि मातीशी असलेले घट्ट नाते आणि या क्षेत्राचा सूक्ष्म अभ्यास. हीच गोष्ट लक्षात घेत देशाचे पहिले पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी स्वातंत्र्य भारताचे पहिले कृषिमंत्री म्हणून डॉ.पंजाबराव देशमुख यांची निवड केली. 27 डिसेंबर 1898 रोजी अमरावती जिल्ह्यातील सध्याच्या नांदगाव खंडेश्वर तालुक्यातल्या पापळ या गावी डॉ. पंजाराव देशमुख यांचा जन्म झाला. वडील शामराव देशमुख हे हाडाचे शेतकरी. त्यामुळेच बालपणापासून पंजाबरावांना शेतीविषयी विशेष प्रेम.

उच्च शिक्षीत नेता :

प्राथमिक शिक्षण गावात घेतल्यानंतर ते पुढे माध्यमिक शिक्षणसाठी कारंजा लाड आणि अमरावतीत येथे गेले. त्यानंतर महाविद्यालयीन शिक्षण त्यांनी पुण्याच्या 'फर्ग्युसन कॉलेज' येथून पूर्ण केलं. पुढे 1921 मध्ये इंग्लंडच्या जगप्रसिद्ध कॅम्ब्रिज विद्यापीठातून त्यांनी 'बॅरिस्टर पदवी' मिळवली. तेथेच त्यांनी संस्कृतमध्ये एम.ए. आणि पी.एच.डी.ची पदवी घेतली. 'Origin and development of religion in vedic literature' हा विषय घेऊन त्यांनी पीएचडी मिळवली. पण शिक्षणासोबतच त्यांना देशातील सर्वसामान्य जनता आणि शेतकऱ्यांचा कळवळा होताच. त्यातूनच त्यांनी आपले पुढचे जीवन देशातील जनतेला समर्पित करण्याचा निर्णय घेतला.

अस्पृश्यता निवारणाचं कार्य :

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अस्पृश्य निवारण चळवळीत पंजाबराव देशमुख यांनी बाबासाहेबांच्या खांद्याला खांदा लववून काम केलं. यातूनच अमरावतीच्या 'आंबा मंदिरा'त दलितांना प्रवेश मिळविण्यासाठी त्यांनी सत्याग्रहही केला. त्यांच्या आंदोलनामुळेच हे मंदिर दलितांसाठी खुलेही झाले. पण, हे करताना त्यांना समाजातील प्रस्थापितांचा मोठा विरोध सहन करावा लागला. पुढे भारतीय राज्यघटनेच्या निर्मितीसाठी तयार करण्यात आलेल्या संविधान सभेचे सदस्य म्हणून त्यांनी बाबासाहेब आंबेडकरांसोबत काम केलं.

पंजाबराव देशमुखांचा राजकीय प्रवास :

पंजाबराव देशमुख तीन वेळा लोकसभेवर निवडून आले होते. देशाचे पहिले कृषिमंत्री म्हणून त्यांनी अनेक दूरगामी निर्णय घेतले. आज अन्न-धान्याच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण असलेल्या भारताची ओळख त्यांच्या त्यावेळच्या निर्णयामुळे पूर्णत्वास आली. 1955 मध्ये त्यांनी 'भारत कृषक समाजा'ची स्थापना केली. पुढे शिक्षण क्षेत्रातील एक अग्रगण्य संस्था म्हणून नावारूपास आलेल्या अमरावती येथील 'श्री. शिवाजी शिक्षण संस्थे'चा पाया त्यांनी घातला. या संस्थेने विदर्भातील गरीब आणि बहुजन विद्यार्थ्यांना शिक्षणाची दारे खुली करून दिली. त्यांच्या कामाचा तेव्हाच्या अनेक जागतिक नेत्यांनी गौरवही केला. 10 एप्रिल 1965 रोजी पंजाबराव देशमुख यांचं निधन झालं. त्यांच्या कार्याचा गौरव म्हणून पुढे महाराष्ट्र सरकारने 20 ऑक्टोबर 1989 रोजी त्यांच्या नावानं अकोला येथे 'डॉ.पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाची स्थापना केली. कृषी विद्यापीठाच्या स्थापनेनंतर त्यांचे जवळचे सहकारी पी.पी.देशमुख हे विद्यापीठाचे पहिले ग्रंथपाल झाले. डॉ. पंजाबराव देशमुख यांचे विचार, व्यक्तिमत्व, 'व्हिजन' अगदी जवळून पाहणारे पी.पी.देशमुख यांच्याकडे डॉ. पंजाबराव देशमुख यांच्या असंख्य आठवणी आहेत. 

स्मृती संग्रहालय :

डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठात 'डॉ. पंजाबराव देशमुख' यांचे समग्र जीवनपट आणि कार्य उलगडून दाखविणारे स्मृतीकेंद्र विद्यापीठाने 10 मे 2003 रोजी उभारले. यामध्ये भाऊसाहेबांच्या वस्तू, त्यांचे कार्य, दुर्मिळ फोटोज आणि इतर महत्वाच्या गोष्टी ठेवण्यात आल्या आहेत. या स्मृतीकेंद्रात एकूण चार मुख्य दालनांचा समावेश. यातील पहिले दालन पूर्णतः भाऊसाहेबांना समर्पित आहे. त्यांची दुर्मिळ छायाचित्रे, त्यांनी वापरलेल्या खाजगी वस्तू आणि इतर साहित्य या दालनामध्ये ठेवण्यात आले आहे. यामध्ये त्यांचे कपडे, झोपण्याची खाट, त्यांच्या आयुष्यातील महत्वाची छायाचित्रे यांचा समावेश आहे. दोन दालनांमध्ये कायमस्वरूपी कृषी प्रदर्शनीचे आयोजन, यामध्ये विद्यापीठाचे संशोधन आणि विविध उपलब्धी याबाबत विस्तृत माहिती प्रदर्शित करण्यात आली आहे. तर चौथ्या दालनाचे सभागृहात रुपांतर करण्यात आले असून त्याची आसनक्षमता 100 एवढी आहे. मान्यवर आणि अभ्यागतांच्या बैठकीसाठी येथे एक स्वतंत्र्य कक्ष आहे. ज्याची क्षमता 40 जणांची आहे. या स्मृती केंद्राची उभारणी सर्व प्राध्यापक, कर्मचारी, विद्यार्थी तसेच सेवानिवृत्त कर्मचारी यांच्या ऐच्छिक आणि उत्स्फूर्त सहभागातून आणि देणगीतून करण्यात आली आहे. आतापर्यंत अनेक मान्यवरांनी या स्मृती केंद्राला भेट दिली आहे. ज्यात माजी राष्ट्रपती डॉ.ए.पी.जे. अब्दुल कलाम, माजी राज्यपाल के. शंकरनारायण, जेष्ठ समाजसेवक अण्णा हजारे यांच्यासोबतच राज्य आणि देशातील अनेक मोठ्या विद्यापीठांच्या कुलगुरु आणि परदेशी पाहुण्यांचा समावेश आहे. कृषी आणि शिक्षण क्षेत्रात भरघोस कार्य करणाऱ्या आणि आपल्या डॉ.पंजाबराव देशमुख यांना त्यांच्या कामाच्या योग्य सन्मान देण्यात शासन आणि समाज कमी पडल्याचं खंत त्यांना मानणाऱ्यांना आणि अभ्यासकांना वाटते. पण, असं असलं तरी, आजही कृषीक्षेत्रातील समस्यांची उत्तरे 'डॉ. पंजाबराव देशमुख' यांच्या चिरतरुण विचारांमध्ये दडलेले आहेत हे तेवढेच सत्य आहे. त्यामुळं पंजाबराव देशमुख यांना भारतरत्नचा सन्मान मिळावी अशी त्यांच्या चाहत्यांची इच्छा आहे. असं घडलं, तर त्यांच्या कार्याचा आणि त्यांचा विचारांचा योग्य सन्मान होईल असं त्यांना वाटतं.

दादासाहेब फाळके मराठी चित्रपट सन्मान पुरस्कार

• दादासाहेब फाळके मराठी सांस्कृतिक कार्य ट्रस्टच्या वतीने पहिल्यांदाच आयोजित करण्यात आलेला मराठी चित्रपट सन्मान पुरस्कार सोहळा अनेक दिग्गज मान्यवरांच्या उपस्थितीत नुकताच संपन्न झाला. याप्रसंगी महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस व सांस्कृतिक कार्यमंत्री विनोद तावडे यांची विशेष उपस्थिती लाभली होती
• फँण्ड्री या चित्रापटाला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा बहुमान मिळाला असून सर्वोत्कृष्ट अभिनेता - स्वप्नील जोशी (दुनियादारी) तर सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री स्मिता तांबे (72 मैल एक प्रवास) यांना पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकाचा पुरस्कार नागराज मंजुळे यांना फँड्री चित्रपटासाठी देण्यात आला.
• या सोहळयात यंदाचा दादासाहेब फाळके गौरव पुरस्कार ज्येष्ठ अभिनेत्री लीला गांधी यांना मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या हस्ते प्रदान करण्यात आला. शाल, श्रीफळ आणि रु. 25,000/- पंचवीस हजार रोख असे या सन्मानाचे स्वरुप आहे. उपस्थित प्रेक्षकांच्या आग्रहास्तव याप्रसंगी लीला गांधी यांनी बाई माझी करंगळी मोडली या सदाबहार गीतावर ताल धरला. यावेळी प्रेक्षकांनी प्रचंड टाळयांनी त्यांना दाद दिली, याप्रसंगी भावूक होत लीला गांधी यांनी रसिक मायबाप प्रेक्षकांचे आणि आयोजकांचे मनापासून आभार मानले.
• पुरस्काराच्या सल्लागार समितीवर विजय पाटकर, मोहन जोशी, निर्मिती सावंत, वैशाली सामंत, कांचन अधिकारी, सयाजी शिंदे, निशिगंधा वाड या सिनेसृष्टीतील दिग्गज कलाकारांचा सहभाग होता.
• सर्वोत्कृष्ट विनोदी अभिनेता - विजय पाटकर (माझ्या नव-याची बायको), सर्वोत्कृष्ट कथा - नागराज मंजुळे (फँड्री), सर्वोत्कृष्ट पटकथा - राजीव पाटील (72 मैल एक प्रवास), सर्वोत्कृष्ट संवाद- राजेश बामगुडे (माझ्या नव-याची बायको), सर्वोत्कृष्ट छायांकन - संजय जाधव (दुनियादारी), सर्वोत्कृष्ट गीतकार - संजय पाटील (72 मैल एक प्रवास), सर्वोत्कृष्ट संगीत- अमित राज (दुनियादारी - देवा तुझ्या गाभा-याला),

शाकाहारी पत्नीला मांसाहाराची बळजबरी ही क्रूरता

शाकाहारी असल्याची कल्पना लग्नापूर्वीच दिलेली असतानाही लग्नानंतर आपल्या ताटात हेतुत: मांसाहारी जेवण वाढून पती आणि सासू-सासऱ्यांकडून छळणूक झाल्याची पत्नीची तक्रार मान्य करत कुटुंब न्यायालयाने तिला घटस्फोट मंजूर केला. पती आणि सासू-सासऱ्यांची ही वागणूक क्रूरता असल्याचा दावा करत पत्नीने काडीमोडासाठी कुटुंब न्यायालयात धाव घेतली होती. 

मांसाहारी पदार्थ ताटात वाढून छळणूक करण्याबरोबरच सासू-सासरे आपल्याला मारहाणही करत असल्याचा आरोप या महिलेने घटस्फोटाची मागणी करताना केला होता. मे २०११ मध्ये लग्न झाल्यापासून लगेचच सासू-सासऱ्यांनी या ना त्या कारणास्तव आपली छळणूक करण्यास सुरुवात केली. सासू आपल्याशी वाईट पद्धतीने बोलण्यासह शारीरिकदृष्टय़ाही त्रास देत असे. शिवाय पतीचा स्वभाव हा तापट असल्याने छोटय़ा-मोठय़ा कारणांवरून तोही आपल्याला छळत, असे आरोप या महिलेने केले. या महिलेने घटस्फोटासाठी केलेल्या अर्जात दावा केला होता की, ती शाकाहारी आहे आणि लग्नापूर्वीच तिने त्याची कल्पना पतीसह सासू-सासऱ्यांना दिली होती; परंतु लग्नानंतर सगळे काही बदलले. छळ करण्याच्या हेतूने सासू जाणीवपूर्वक आपल्या ताटात मांसाहारी पदार्थ वाढत असे. सततच्या या प्रकारामुळे आपण जेवण सोडून दिले. परिणामी आपली तब्येत बिघडत गेली. एवढेच नव्हे, तर लग्नानंतर चार महिन्यांनी सासऱ्यांनीही हुंडा आणला नाही म्हणून छळण्यास सुरुवात केली. त्यांनी आपल्याला मारहाण केली होती आणि एकदा तर सासू-सासऱ्यांनी आपल्याला मध्यरात्री घराबाहेर काढले होते. आपले वडील पोलीस आहेत, त्यामुळे ती आपल्याविरुद्ध तक्रार करू शकत नाही आणि केलीच त्याचे वाईट परिणाम भोगावे लागतील, अशी धमकी पतीने आपल्याला दिल्याचा तिने अर्जात उल्लेख केला होता. न्यायालयाने पती आणि त्याच्या आई-वडिलांना आरोपांबाबत आपली बाजू मांडण्यास सांगितले होते; परंतु त्यांच्याकडून त्याला प्रतिसाद देण्यात आला नाही. त्याची दखल घेत न्यायालयाने पत्नीचा दावा मान्य करत तिची घटस्फोटाची मागणी मान्य केली.

भारत-पाकिस्तान सीमेवर 'लेसर वॉल'

भारत आणि पाकिस्तान यांच्या सीमेवरील नदी किनाऱ्यानजीक असलेल्या भागांमधून दहशतवादी वारंवार घुसखोरीचा प्रयत्न करीत आहेत. यावर खबरदारीचा उपाय म्हणून सीमा सुरक्षा दलाकडून 'लेसर वॉल' उभारण्यात येणार आहे.

नियंत्रण रेषेव्यतिरिक्त उर्वरित ३३२३ किलोमीटर लांबीच्या सीमांचे संरक्षण सीमा सुरक्षा दलातर्फे केले जाते. सीमावर्ती भागात जेथे शक्य आहे अशा ठिकाणी तारेचे कुंपण उभारण्यात येते. मात्र तरीही काही भाग असा असतो की, जेथे असे कुंपण उभारणे शक्य नसते. सीमेपलीकडे असणाऱ्या अतिरेक्यांकडून अशा जागांचा वापर घुसखोरी करण्यासाठी केला जातो. मात्र त्यावरही अंकुष ठेवण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर करण्याचे दलाने ठरवले आहे.

सीमारेषेवरील अशा 'मुक्त जागा' टिपण्यासाठी फरहीन लेसर वॉल वापरण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. त्याचदृष्टीने बसंतार, बेन नाला, करोल कृष्ण, पालोआ नाला या जम्मू परिसरातील नदी किनाऱ्यांवर लेसर बसविण्यात आले आहेत. गतवर्षी २६ सप्टेंबर रोजी जम्मूतील हिरानगर येथील नद्यांमधून आलेल्या अतिरेक्यांनी लेफ्टनंट कर्नलसह १० जणांची हत्या केली होती. तर यंदा मार्च महिन्यातही घुसखोरांनी जवानांसह नागरिकांना मारले होते. अशा घटना टाळण्यासाठी लेसर तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात येणार आहे.

आधुनिक फरहीन लेसर तंत्रज्ञान 

जेथे तारेचे कुंपण उभारलेले नाही अशा ठिकाणी संशयास्पद हालचाल झाली तर तेथे बसविण्यात आलेले सेन्सर लुकलुकतात आणि सीमेवर तैनात असलेल्या जवानाला संदेश मिळतो. याच धर्तीवर शत्रूपक्षाने खोदलेली छुपी भुयारे हुडकण्यासाठीही लेसर प्रणालीवर चालणारी आधुनिक यंत्रणा बसविण्यात आली आहे. या यंत्रणांबरोबरच तापमानातील सूक्ष्म फरक टिपणाऱ्या 'लेसर रडार' प्रणालीच्या सध्या चाचण्या सुरू आहेत. या प्रणालीमुळे एखादी व्यक्ती लेसर किरणाचा मार्ग भेदून पुढे सरकल्यास तत्काळ संदेश मिळतो. सध्या अशा प्रकारचे तंत्रज्ञान इस्राइल आणि सिंगापूर या देशांत वापरले जाते.

मागोवा २०१४ चा

स्त्रियांसाठी कसे होते २०१४ हे साल? 

काही लखलखीत प्रकाशदायी किरणे पडावीत आणि वाट सहज रीतीने महामार्गात बदलून जावी, अशा उजेडयात्रेचे. पण त्याचबरोबर धगधगीत वास्तवाला सामोरे जात संघर्षांचे पलिते घेऊन जाणारे, उपेक्षा, अवहेलना आणि मानहानीच्या अंधारात दबा धरून बसल्याने झाकोळले गेलेलेही हे वर्ष होते. या वर्षांचा मागोवा घेताना स्त्रियांच्या आयुष्यावर परिणाम करणाऱ्या, त्यांना पुढे नेणाऱ्या, काही मागे खेचणाऱ्याही घटनांची नोंद घेण्याचा हा प्रयत्न.

सत्तापालटाची हूल आणि निवडणुकांची चाहूल यातून विशेषत: स्त्रियांसाठी काही चांगल्या योजना माजी मुख्यमंत्री पृथ्वीराज चव्हाण आणि त्यांच्या सरकारने आणल्या. नव्या वर्षांच्या अगदी प्रारंभी जाहीर झाली ती 'सुकन्या' योजना. लिंगभेद न करता मुलीचे संगोपन व्हावे, तिचा जन्म आनंदसोहळा ठरावा, त्यासाठी ती जन्माला आली की तिच्या नावावर २१ हजार २०० रुपयांची अनामत रक्कम ठेवायची आणि तिने वयाची १८ वर्षे पूर्ण केली की तिला १ लाख रुपये द्यावयाचे अशी ही योजना. अर्थात दहावी उत्तीर्ण होण्याची महत्त्वाची अट. या योजनेचे स्वागत झाले. आता गरज आहे तिच्या प्रभावी अंमलबजावणीची. दारिद्रय़रेषेखालील कुटुंबात दर वर्षी दोन लाख २८ हजार मुली जन्म घेतात. त्यांना या योजनेत समाविष्ट करून मुलींच्या नावे ठेव ठेवण्यासाठी ४४३ कोटी रुपयांची तरतूद शासनाने केली. शेतकरी आणि शेतमजुरांच्या मुलीच्या विवाहासाठी 'शुभमंगल सामुदायिक विवाह' योजनेची व्याप्ती वाढवून तिचा लाभ अन्य प्रवर्गातील एक लाख रुपयांपेक्षा कमी वार्षिक उत्पन्न असलेल्या निराधार, परित्यक्ता आणि विधवांच्या दोन मुलींच्या विवाहासाठी देण्यात येईल, हा राज्य मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत घेतला गेलेला निर्णयही याच सुमाराचा. 'जननी सुरक्षा योजना' आणि 'शिशू सुरक्षा योजने'चा ग्रामीण व प्रामुख्याने आदिवासी भागातील स्त्रियांना फायदा झाला. त्याचप्रमाणे अंगणवाडी, मिनी अंगणवाडी सेविका, मदतनीस यांना सेवानिवृत्ती, राजीनामा किंवा त्यांचा मृत्यू झाल्यास जीवन विमा योजनेंतर्गत एकरकमी लाभ देण्याचा निर्णय राज्य सरकारने वर्षांच्या प्रारंभी घेतला. दोन लाख ६ हजार १२५ अंगणवाडी कर्मचाऱ्यांना या योजनेचा लाभ झाला. स्त्रीसक्षमीकरणासाठी हे महत्त्वाचे पाऊल होते; मात्र अनेक स्त्रियांचे बँकेत खातेच नसल्याने आणि राष्ट्रीयीकृत बँका शून्य शिलकीवर खाते उघडण्यास तयार नसल्याने शेकडो स्त्रियांना अनुदान मिळूनही मदत मिळू शकली नाही ही त्यातली शोकांतिका.

सर्वोच्च न्यायालय आणि मुंबई उच्च न्यायालयाने दिलेले काही निर्णय मात्र स्त्रियांना दिलासा देणारे ठरले. वर्षभरापेक्षा जास्त काळ रिक्त राहिलेल्या राज्य महिला आयोगाच्या अध्यक्षपदी सुशीबेन शहांची नियुक्ती झाली ती मुंबई उच्च न्यायालयाच्या आदेशानंतरच. कर्नाटकमध्ये देवदासी प्रथा बंद करण्याचे आदेश उच्च न्यायालयाने कर्नाटक सरकारला दिले ते याच वर्षीच्या सुरुवातीला. कर्नाटकातल्या देवनगरच्या उत्तांगी माला दुर्गा मंदिरात मुलींना देवदासी म्हणून सोडण्यात येणाऱ्या सोहळ्यावर प्रतिबंध करण्याचे निर्देश दिल्यानंतरही पालकांकडून मुलीला त्या व्यवस्थेत ढकलण्याचे काही प्रकार घडले. कर्नाटक राज्य देवदासी विमोचन संघटनेने संबंधित गावाला दिलेली भेट, पोलिसात केलेली तक्रार, त्यानंतर पोलिसांनी हस्तक्षेप करून गुन्हा दाखल करण्याचा दिलेला इशारा. देशात जवळपास ३० हजार देवदासी असल्याची धक्कादायक माहिती एका सर्वेक्षणातून प्रसिद्ध झाली ती याच वर्षी!

संकुचित आणि धर्माध वावटळीत एखादे राज्य सापडले असताना महाराष्ट्रात परिवर्तनाची चाहूल दिसणारी घटना घडली. सर्वोच्च न्यायालयाने दिलेल्या निर्णयाची अंमलबजावणी होऊन पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात बहुजन समाजातील पुरुष आणि महिलांना पुजारी म्हणून नियुक्त करण्यात आले; तर केंद्र सरकारने पिंकी आनंद यांची अतिरिक्त सॉलिसीटर जनरलपदी नियुक्ती करणे हीसुद्धा या वर्षांतील महत्त्वाची घटना.

त्यांच्याबरोबरीनेच देशपातळीवर उच्चपदांवर स्त्रियांच्या होणाऱ्या नियुक्तीसाठी त्यांचे झळाळून टाकणारे कार्यकर्तृत्व कारणीभूत ठरले. स्वतंत्र तेलंगण राज्याच्या मागणीने आंध्र प्रदेश पेटला असताना राज्याच्या आपत्कालीन व्यवस्थापन आणि अग्निशमन विभागाच्या प्रमुख असणाऱ्या अरुणा बहुगुणा यांना केंद्रीय राखीव पोलीस दलाच्या सीआरपीएफच्या विशेष महासंचालकपदी नियुक्तीचा मान मिळाला. पहिल्यांदाच एका स्त्रीला हा मान मिळाला आहे. तत्पूर्वी, हैदराबादच्या सरदार पटेल राष्ट्रीय पोलीस अकादमीच्या प्रमुख म्हणून निवड झाली होती, येथेही हा बहुमान मिळणाऱ्या अरुणा बहुगुणा पहिल्याच महिला ठरल्या.

महिलांना दुर्लक्षून चालणार नाही हे बँकिंग-फायनान्स- एकूणच कार्पोरेट क्षेत्राचा विचार करताना या वर्षी ठळकपणे दिसले. बँकिंगमध्ये अग्रणी असलेल्या स्त्रिया. देशातल्या सर्वात मोठय़ा सरकारी बँकेची प्रमुख अरुंधती भट्टाचार्य यांच्यासारखी स्त्री आहे. उषा थोरात रिझव्‍‌र्ह बँकेत डेप्युटी गव्हर्नर आहेत. इला पटनाईक यांची देशाच्या प्रमुख आर्थिक सल्लागार पदावर झालेली नियुक्ती म्हणजे देशाच्या आर्थिक धोरणांना आकार देण्यापासून अर्थसंकल्पातील तरतुदींचा मसुदा ठरवण्यापर्यंत सर्व काही महत्त्वाच्या निर्णयाची अंमलबजावणी करण्याचे काम. 'इंडियन एक्स्प्रेस'च्या माजी अर्थविषयक संपादक, मुक्त स्तंभलेखक, पॉलिसी विथ पटनाईक या चित्रवाणी कार्यक्रमाच्या सर्वेसर्वा, अभ्यासू संशोधक इला पटनाईकांची ही नियुक्ती खणखणीत नाण्यासारखी म्हटली पाहिजे.

देशाच्या विकासाच्या प्रगतीचे गमक असणारी भारतातील पहिली मोनोरेल चालवण्याचा पहिला मान जुईली भंडारे या इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकम्युनिकेशनमध्ये पदवी मिळालेल्या अलिबागच्या तरुणीला मिळाला, तर हिमाचलच्या झोंगरी शिखरापर्यंत मजल मारणाऱ्या अंध गिर्यारोहक नेहा पावसकर, यांच्या विक्रमाची लिम्का बुक ऑफ वर्ल्डमध्ये नोंद झाली. ऑल इंडिया अंध स्त्रीहित असोसिएशनची स्थापना त्यांनी केली.

संशोधन क्षेत्रातील स्त्रियांची कामगिरी हा आणखी एक अभिमानास्पद विषय. हे वर्ष त्याला अपवाद नव्हते. जनावरांकडून माणसांकडे पोचणारा, शरीराची हाडे खिळखिळी करणारा आजार ब्रुसिलोसीस. एक संसर्गजन्य रोग. मुंबईतील रसायनशास्त्राच्या प्राध्यापक वंदना पत्रावळे यांनी या दुर्धर आजारावर प्रतिबंधात्मक, पण नाकावाटे शरीरात सोडणारी लस तयार केली. जगभरातील २७०० संशोधकांना मागे टाकत 'गेट्स फाउंडेशन'ची एक लाख डॉलर्सची अभ्यासवृत्ती मुंबईच्या या मराठी प्राध्यापिकेने पटकावली. नैसर्गिक घटकांपासून तयार झालेली लस सेंद्रिय द्रव्याचा वापर नसलेली आहे. हिवताप, कर्करोग, मेंदूचे विकार यांसारख्या आजारांवर यापूर्वी त्यांनी प्रभावी औषधे निर्माण केली.

विज्ञानक्षेत्राबरोबर राजकीय पटलावर स्त्रियांसंदर्भातल्या लक्षणीय घडामोडी घडल्या. २०१४च्या पूर्वार्धात लोकसभा निवडणुकांमुळे राजकीय वातावरण पेटले होते. मेधा पाटकर आम आदमी पक्षाच्या तिकिटावर निवडणूक लढवणार होत्या. राजकारणात स्त्रियांचा सहभाग हा विषय ऐरणीवर आला. १६ व्या लोकसभेसाठी निवडणूक लढविणाऱ्या एकूण ५४३२ उमेदवारांपैकी स्त्रियांची संख्या ४०२, म्हणजे ७ टक्के. त्यातील १३० स्त्रिया अपक्ष, महाराष्ट्रात ८५७ उमेदवारांपैकी फक्त ५८ स्त्रिया उमेदवार निवडणूक लढवणार. राजकीय नेतृत्व करणाऱ्या बसपाच्या मायावतींनी ५०१ उमेदवारांपैकी १६ स्त्रियांना, एआयडीएमकेच्या जयललितांनी ४० पैकी ४, तृणमूल काँग्रेसच्या ममतादिदींनी ४२ पैकी १२ स्त्री उमेदवारांना संधी दिली. आकडेवारी लक्षात घेता राजकारणातील सहभाग वाढावा, असे खरोखरच स्त्रियांना तरी वाटते का, असा प्रश्न प्रत्येकाला पडला. आणि एकूण राजकारणातील स्त्रियांचा नेतृत्वाच्या पातळीवर सहभाग वाढला पाहिजे हे पुढच्या काही वर्षांत तरी फक्त कागदावर राहू नये, एवढीच इच्छा आपण व्यक्त करू शकतो.

अर्थात स्त्री संघटनांनी लोकसभेसाठी उभ्या राहिलेल्या उमेदवाराला ठणकावून आपला जाहीरनामा वाचायला भाग पाडला. ही आक्रमकता या निवडणुकीत प्रथमच पाहावयास मिळाली. सेंटर फॉर अ‍ॅडव्होकसी अँड रिसर्च, स्त्री-मुक्ती संघटना, महिला आवाज, जागोरी, संगत साउथ एशिया, इंडिअन वुमन फोरम, सेरा, अस्मिता अशा देशातील प्रमुख संघटनांनी एकत्रित येऊन एक जाहीरनामा तयार केला. त्यात महिला अत्याचारासंदर्भात पोलिसांच्या वागणुकीत सकारात्मक बदलाची निकड, पीडित महिलेचे पुनर्वसन, सार्वजनिक ठिकाणी स्त्रियांसाठी स्वच्छतागृहाची उपलब्धी, असंघटित क्षेत्रातील महिला कामगारांच्या विषमतेचा प्रश्न, जातीय दंगलीतून झालेल्या अत्याचारात स्त्रियांना जलदगती न्याय मिळण्याची तरतूद यासारख्या मुद्दय़ांना स्पर्श केला. लोकसभा निवडणुकीत मते हवी तर स्त्रियांच्या प्रश्नांशी तुमची बांधीलकी किती ते सांगा. केवळ पुरुषसत्ताक व्यवस्था आता चालणार नाही, हा आग्रह येथे मांडला गेला. बदलाचे वारे वाहू लागले. औरंगाबादच्या माजी महापौर विजया रहाटकर या भाजप महिला मोर्चाच्या राष्ट्रीय अध्यक्ष झाल्या. मराठवाडय़ाला तिहेरी बहुमान या वर्षांत मिळाला. पंकजा मुंडेंचे महाराष्ट्रात मंत्रिपद. त्यांची बहीण पूनम खाडे नऊ लाखांहून अधिक मताने लोकसभेत निवडून येणे. या स्त्रियांच्या राजकीय सहभागाच्या महत्त्वाच्या घटना.

अर्थात राजकारणातल्या स्त्रीने केलेल्या महाप्रतापाचा शेवटही याच वर्षांत दिसला. उत्पन्नापेक्षा अधिक संपत्ती बाळगल्याबद्दल जयललिता यांना बंगळुरूच्या विशेष न्यायालयाने १०० कोटी रुपयांचा दंड आणि चार वर्षांचा तुरुंगवास ठोठावला गेला. त्यामुळे त्यांचे मुख्यमंत्रीपद तर गेलेच, पण आमदारकीही गेली. यामुळे न्यायदानाची पारदर्शकता सुखावण्यासारखी वाटली तरी जयललितांच्या तुरुंगवासामुळे ११३ जणांना हृदयविकाराचा धक्का तर ४१ जणांनी गळफास, विषारी औषधसेवन, चालत्या बसमधून वा रेल्वेतून उडी मारून आत्महत्या करण्याचा प्रयत्न करणे हे आपल्या देशातील व्यक्तिपूजेचे अतिरंजित दर्शन भयचकित करणारे होते.

एखादे राज्य अशा विभूतिपूजेचा अतिरेक गाठत असताना उत्तर प्रदेशसारख्या मागास प्रदेशातील सुखद धक्का बसावा अशी बातमी प्रसारमाध्यमांनी समोर आणली. कुशीनगर जिल्ह्य़ातील एका खेडय़ातल्या सहा नवविवाहित तरुणी. लग्नानंतर आपल्या घरात शौचालय नाही हे समजल्यावर आपल्या नवऱ्याशी, घरातल्यांशी त्यांनी या समस्येवर चर्चा केली. पण उपयोग झाला नाही तेव्हा त्या माहेरी निघून आल्या. त्याचाच परिणाम म्हणून सुलभ इंटरनॅशनल या एनजीओने मोफत आणि जलद रीतीने शौचालये बांधून दिली. प्रियांका भारतीच्या पावलावर पाऊल ठेवून मूलभूत गरजांचा आग्रह अगदी मागास भागातल्या महिला धरू लागल्या, हेच यातून सूचित होते. अशीच शुभसूचक घटना महाराष्ट्रात वाशीम जिल्ह्य़ात घडली. १२०० लोकवस्तीच्या एका लहानशा खेडय़ात संगीताबाईने शौचालय बांधून घेण्यासाठी आपले मंगळसूत्र विकले, ही बातमी आणि तिला स्वच्छतादूत नेमण्याची ग्रामविकास मंत्र्यांची घोषणा माध्यमात गाजली. अर्थात नैसर्गिक विधीसाठी जवळपास पाऊणे दोन कोटी लोकसंख्या असलेल्या मुंबईसारख्या ठिकाणी पुरुषांकरिता २८४९ मोफत स्वच्छतागृहे असताना महिलांसाठी एकही असू नये, यातून याच वर्षी पुन्हा एकदा जोर धरत 'राईट टू पी'ची चळवळ सक्रिय झाली. 

देशभरात स्त्रियांच्या लढाऊ बाण्यामुळेच असेल कदाचित, संसदेच्या अधिवेशनात पहिल्या दिवशी लोकसभेच्या दोन्ही सभागृहांना संबोधित करताना राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जींनी समाजाच्या प्रगतीत, देशाच्या उत्पादनात स्त्रिया बजावत असलेली महत्त्वाची भूमिका लक्षात घेता त्यांच्यावरील हिंसाचार, अत्याचार, छळ या सर्वाप्रती शासनाची काहीही सहन न करण्याची 'झीरो टॉलरन्स'ची भूमिका मांडली. आवश्यक वाटल्यास भारतीय दंड संहितेतील कायदे कडक करण्यात येतील. पण हिंसाचार सहन केला जाणार नाही, असेही त्यांनी स्पष्ट सांगितले. यानंतर अगदी काही दिवसात महाराष्ट्रातील नाशिक, पुणे, कोल्हापूर जिल्ह्य़ातील १२ मुलींचे अपहरण करून त्यांच्यापैकी ९ मुलांची हत्या करणाऱ्या क्रूरकर्मा बहिणी- सीमाबाई शिंदे, रेणुका शिंदेची दया याचिका राष्ट्रपतींनी फेटाळली. ही फाशी झालीच तर स्वतंत्र भारतात फाशी जाणाऱ्या त्या पहिल्या स्त्रिया ठरतील. 

अर्थात स्त्रीवर होणाऱ्या अत्याचारात या वर्षीही वाढच झाली. त्यांच्या भयमुक्त जगण्याविषयी गांभीर्याने विचार करण्याची वेळ येऊन ठेपली होती.. तिरुअनंतपूरममध्ये १८ वर्षांच्या अपंग मुलीवर रिक्षाचालकाचा बलात्कार, डीम्फू- मेरठमध्ये झालेले सामूहिक बलात्कार, प.बंगालमध्ये जात-पंचायतीने आणखी एका तरुणीवर बलात्कार करण्याचा दिलेला आदेश ऐकून सारा भारत हादरून गेला.

मात्र एक दिलासा देणारी घोषणा कळली, ती म्हणजे मुंबईच्या पोलीस आयुक्त राकेश मारिया यांनी पीडित महिलेला दिलासा मिळेल अशी घोषणा केली. आपल्यावर झालेल्या अत्याचाराची तक्रार नोंदवण्यासाठी पीडित महिलेला पोलीस ठाण्यात जावे लागणार नाही. १०३ क्रमांकाच्या हेल्पलाइनवर संपर्क साधताच शेजारच्या पोलीस ठाण्यातील महिला अधिकारी घरी येऊन तक्रार नोंदवून घेईल. जलदगती निवारण कक्ष, पोलिसांच्या विशेष पथकाची गस्त या साऱ्यांच्या कडक काटेकोर अंमलबजावणीचे आदेश त्यांनी दिले. याशिवाय लष्करी अधिकाऱ्यांच्या पत्नींनी घेतलेला आग्रही पवित्रा हाही चर्चेचा विषय ठरला. लष्करातील जुनाट कालबाह्य़ सदोष सामग्रीचा वापर तातडीने थांबवून जवानांचे प्राण वाचवावे ही त्यांची आर्त मागणी थेट पंतप्रधान मोदींकडे त्यांनी केली. 

चित्रपट क्षेत्राबाबत सर्वसामान्यांचे पूर्वग्रह पक्के आणि ठाम. हे वर्ष या क्षेत्रातील अभिनेत्रींनी लेल्या नव्हे, तर घेतलेल्या भूमिकेमुळे अंतर्मुख करणारे ठरले. नंदना सेन आणि लिसा हेडेन. एक नोबेल पारितोषिकविजेत्या अमर्त्य सेन यांची मुलगी. हॉर्वर्ड विद्यापीठाची साहित्य विषयाची पदवीधर; दुसरी भारत, ऑस्ट्रेलिया, फ्रान्स-अमेरिका येथे वाढलेली, फ्रान्स संस्कृतीचा अभ्यास केलेली, वैविध्यपूर्ण आयुष्य जगायला पाहिजे हा आग्रह धरणाऱ्या दोघी तर सुश्मिता सेन दोन दत्तक मुलींना आईच्या मायेने वाढवताना स्वतंत्र जगण्याचा मंत्र जपणारी, दीपिका पदुकोन 'भारतीय पुरुषांच्या मनात २४ तास सेक्स असतो' असे उपहासात्मक भाष्य करणारी. जेथे अडीच वर्षांच्या चिमुरडीवर किंवा ८० वर्षांच्या जख्खड म्हातारीवर बलात्कार होतो, तेथे पोशाख, पेहराव हा प्रश्न नसून विकृत मानसिकता हा एकमेव निकष हे त्यांचे म्हणणे या वर्षी लघुपट असो वा यू टय़ूबवरील चित्रफीत यातून प्रभावीपणे मांडले गेले. 

वर्ष सरताना छत्तीसगढमधल्या घटनेमुळे स्त्री किंवा त्यांची गरिबी ही किती कस्पटासमान मानली जाते याचे धडधडीत उदाहरण मिळाले. तीन ते चार मिनिटात नसबंदीची शस्त्रक्रिया होणारे शरीर, अंधाऱ्या जागेत, कालबाह्य़ झालेली साधने, औषधांतील भेसळ यांचा एकत्रित परिणाम काय तर ८३ महिलांपैकी १३ जणींचा मृत्यू. याचा तपास सुरू आहे, परंतु मेलेल्या आणि वेदना सहन करत जगणाऱ्या त्या स्त्रियांचे काय हा प्रश्न अनुत्तरित राहतो. वास्तविक राष्ट्रीय कुटुंब नियोजनाचे कार्यक्रम राबविणारा हा जगातील पहिला देश. पुरुषांवर शस्त्रक्रिया करणे तुलनेने सोपे, परंतु ती करवून घ्यायला पुरुषी मानसिकता आड येते. शासकीय अहवालानुसार देशात ३७ टक्कय़ांहून अधिक महिलांवर कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया करण्यात आली आहे, मात्र पुरुषांवरील शस्त्रक्रियेचे प्रमाण तीन टक्के इतकेही नाही. ही असमानता कधी संपणार? 

महिलांच्या आरक्षणापासून शोषणापर्यंतच्या बातम्या असल्या तरी वर्ष संपताना गौरवांकित करणाऱ्या बातम्या मनाला ऊर्जा देऊन जातात. शास्त्रीय संगीतातील योगदानासाठी राज्य सरकारतर्फे देण्यात येणारा मानाचा भारतरत्न पंडित भीमसेन जोशी शास्त्रीय संगीत जीवनगौरव पुरस्कार किराणा घराण्याच्या श्रेष्ठ गायिका डॉक्टर प्रभा अत्रे यांना जाहीर झाला. सांस्कृतिक क्षेत्रातील ही बातमी. पुढच्या २०१५ च्या वर्षांत प्रवेश करताना आपल्याला बळ देणाऱ्या, सक्षम करणाऱ्या, शब्दांपेक्षा कृतीला श्रेष्ठ ठरविणाऱ्या या महिलांची वाटचाल म्हणजे उजेडयात्रेचा प्रारंभ. 

अशीच एक ऊर्जा देणारी बातमी. छत्तीसगड आणि झारखंड या दोन राज्याच्या घनदाट जंगलात घातपात घडवणाऱ्या नक्षलवाद्यांचे वास्तव्य आहे. गनिमी काव्यातल्या त्यांच्या हिंस्त्र कारवाया वाढल्या की त्यांना वेसण घालण्यासाठी निमलष्करी दलाचे जवान आपल्या प्राणाची बाजी लावतात. अशा धोकादायक भागात नक्षलवाद्यांशी दोन हात करायला स्त्रिया थेट जंगलात घुसतील अन् त्यांना चोख प्रत्युत्तर देतील, असे मात्र कधी ऐकले नव्हते. कोणाला खरे वाटणार नाही, पण प्रत्यक्षात मात्र हे घडले आहे. भारताच्या इतिहासात पहिल्यांदाच नक्षलवाद्यांच्या कारवायांविरुद्ध लढायला महिला कमांडोंच्या दोन खास पलटणी मैदानात उतरल्या. एका पलटणीत साधारणत: ३५ महिला. छत्तीसगडच्या बस्तर जिल्ह्य़ात अन् झारखंडातल्या एका अज्ञात जंगलात त्यांना तैनात करण्यात आले. या पलटणीचे वास्तव्य सुरक्षित कॅम्पसमध्ये असले तरी दाट जंगलात रात्री-बेरात्री पेट्रोलिंगची जबाबदारी त्यांच्यावरच सोपवण्यात आली. सेन्ट्रल रिझव्‍‌र्ह पोलीस फोर्स (सीआरपीएफ) नामक निमलष्करी दलातील या महिला पलटणींना थेट जंगलात पाठवण्याचा प्रयोग अलीकडेच झाला. असा धाडसी पवित्रा स्वीकारणाऱ्या जगातल्या बोटावर मोजण्याइतक्या देशात त्यामुळे भारताचा समावेश झाला. या पलटणीचे नेमके वास्तव्य कुठे, दिनक्रम काय याची कल्पना फारच थोडय़ा कमांडोजना आहे. सीआरपीएफच्या महिला कमांडो वेषांतर करून या भागातील आदिवासी वस्त्यांवर जातात. तिथल्या महिलांशी मैत्री वाढवतात. त्यांच्या सुखदु:खात सहभागी होतात. गप्पांच्या ओघात माहिती काढतात. महिला कमांडोजच्या या प्रयोगामुळे नक्षलग्रस्त भागातली गुप्तहेर यंत्रणा अनेकपटींनी सुधारली आहे. आयुष्यात धाडसी प्रयोग करण्याची आकांक्षा असलेल्या तरुण मुली महिलांच्या मनाला प्रचंड हुरूप देणारी ही बातमी. भारतातल्या नक्षलग्रस्त रेड झोनमध्ये आजमितीला सीआरपीएफचे ९०००० अधिकारी आणि जवान (९० बटालियन्स)तैनात आहे. त्यामध्ये काही खास पलटणी महिलांच्या आहेत. त्यांची संख्या सध्या ३००० आहे. या महिला सीमेवर नसल्या तरी रात्रंदिन देशांतर्गत पेटलेल्या युद्धाला सामोरे जाण्यासाठी त्यांना तयार केले जात आहे. दुसरी बातमी, महाराष्ट्र स्पेशल टायगर प्रोटेक्शन फोर्समध्ये वनरक्षक म्हणून काम करणाऱ्या धाडसी तरुणींची. ताडोबाच्या जंगलात त्या रोज १८ ते २० किमी पायी गस्त घालतात. शिकाऱ्यांनी बिबटय़ांसाठी सापळा रचल्याची बातमी आली की तात्काळ तेथे पोहोचतात आणि त्याची सुटका करतात. या तरुणींना सँच्युरी वाइल्ड लाइफ पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले ते या वर्षांच्या अखेरीस.

गतवर्षांच्या म्हटल्या तर या काही नोंदी. अनेक घटना घडल्या. काहींचे दूरगामी परिणाम घडले, पण मनावर ज्यांचे ठसे चिरकाल उमटले जावे आणि प्रेरणादायी क्षणात त्यांचे रूपांतर व्हावे अशा घटना स्मरणात ठेवून २०१५ मध्ये प्रवेश करायला हवा. अंधार थोडा आहेच, पण तो काळोख होण्यापूर्वी उजेडाचे असंख्य कवडसे २०१५ च्या दाराशी आपण नेऊन ठेवू या.

सरते वर्ष अनेक अर्थानी घडामोडींचे ठरले. निवडणुकांमुळे राजकारणाच्या आघाडीवर बरेच काही घडले. याशिवाय सामाजिक, आर्थिक, क्रीडा, कला क्षेत्रात राष्ट्रीय-आंतरराष्ट्रीय पातळीवरही बऱ्याच घडामोडी घडल्या. या सगळ्याचा मागोवा घेणारे वर्षवेध लवकरच वाचकांच्या भेटीला. 

* तब्बल ८२१ वर्षांनंतर नालंदा येथील विद्यापीठ पुन्हा एकदा सुरू (१.९.२०१४), कुलपती म्हणून डॉ. गोपा सबरवाल यांची नियुक्ती, मूळ नालंदा विद्यापीठाचे अवशेष असलेल्या जागेपासून १० किलोमीटर अंतरावर नवीन वास्तूवर हे विद्यापीठ सुरू

* देशातील २९ वे राज्य म्हणून तेलंगण राज्याची निर्मिती (२.६.२०१४)

* सलग दुसऱ्या वर्षी भारत हा पोलिओमुक्त असल्याचे जाहीर (२७.३.२०१४)

* संसदेमध्ये न्यायिक नियुक्ती, जागले संरक्षण, किशोर न्याय अधिनियम, लोकपाल विधेयक आदींना मंजुरी

* गुजरातमधील पाटन येथे ११ व्या शतकात बांधल्या गेलेल्या राणी की बाव (राणीची विहीर) आणि कुलू (हिमाचल प्रदेश) येथील ग्रेट हिमालयीन पार्क या दोन स्थळांचा युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांच्या यादीत समावेश

* मुंबईत वडाळा ते चेंबूरदरम्यान देशातील पहिली मोनो रेल्वे सुरू तसेच, काश्मीरमध्ये वैष्णवदेवीच्या पायथ्यापर्यंत जाऊ शकणारी कटरा-उधमपूर श्रीशक्ती एक्सप्रेस सुरू

* शिक्षक दिनाचे औचित्य साधून पंतप्रधानांचा मुलांशी आणि शिक्षकांशी थेट संवाद, त्यानंतर आकाशवाणीच्या माध्यमातून महिन्यातून एकदा मन की बात या कार्यक्रमाद्वारे जनतेशी संवाद

* जम्मू-काश्मीर राज्यात जलप्रलय, भारतीय लष्कराच्या ऑपरेशन मेघ-राहतद्वारे अडीच लाख विस्थापितांना सुरक्षित स्थळी हलविण्यात यश

* ६७ पी चर्योमोव गॅरिसमेन या धुमकेतूवर रोसेटा मिशन अंतर्गत फिललँडर हे प्रोब १२.११.२०१४ रोजी उतरले. मानवी इतिहासात प्रथमच धुमकेतूवर यान अथवा प्रोब उतरविण्यात यश आले.

* आपल्या ताऱ्याभोवती ७०४ दिवसांत परिभ्रमण पूर्ण करणाऱ्या केपलर ४२१ बी या नव्या ग्रहाचा शोध अमेरिकी अवकाशशास्त्रज्ञांनी लावला.

* संपूर्ण स्वदेशी बनावटीच्या क्रायोजेनिक इंजिनाद्वारे जीएसएलव्ही डी ५ या उपग्रह प्रक्षेपण यानाद्वारे जी सॅट १४ या उपग्रहाचे यशस्वी प्रक्षेपण. असा पराक्रम करणारा भारत जगातील सहावा देश. 

* परंपरागत पेसमेकरच्या एक दशांश इतक्या लहान आकाराच्या ताररहित पेसमेकरची निर्मिती करण्यात यश (१४.२.२०१४)

* भारताचे मंगळ यान मंगळ ग्रहाच्या कक्षेत स्थिरावले. जगात असा पराक्रम करणारा चौथा देश, अवघ्या ४५० कोटी रुपयांमध्ये जगातील सर्वात स्वस्त मंगळमोहिम. (२५.७.२०१४)

* देशात प्रथमच देवनागरी लिपीत संकेतस्थळाचे नांव विकसित करण्याचा मार्ग मोकळा, . भारत या नावाने डोमेन नेम देण्यास प्रारंभ (२१.८.२०१४)

* स्कॉटलंडमध्ये स्वातंत्र्यासाठी सार्वमत, स्वातंत्र्यविरोधकांची सरशी (१८.९.२०१४)

* इस्लामिक स्टेट ऑफ इराक अँड सीरिया या दहशतवादाचे जगावर वाढते संकट, पाश्चिमात्य राष्ट्रे-भारत यांच्यासह इतर इसिस समर्थक, नृशंस हत्याकांडे, अनेकांचे अपहरण करून त्यांना ओलीस ठेवणे आणि इराक-सीरिया पट्टय़ात अखंड युद्ध यामुळे दहशतीचे सावट

* हाँगकाँगमध्ये लोकशाही असावी या मागणीसाठी युवकांनी सुरु केलेल्या आंदोलनाने क्रांतीचे रूप धारण केले, जगभरात चीनचे इशारे, पोलिसांची आंदोलकांविरोधातील कारवाई यामुळे अंब्रेला क्रांती असे नामकरण

* रशियाकडून युक्रेनवर चढाई, तसेच क्रायमिया रशियात विलीन करण्याच्या करारावर २१.३.२०१४ रोजी स्वाक्षरी

* थालंडमध्ये राजकीय अनागोंदी, पंतप्रधान यिंगलक शिनावात्रा यांच्या अन्याय्य आणि मनमानीखोर राजवटीविरोधात जनता रस्त्यावर, सरकारी कार्यालये जनतेने ताब्यात घेतली. २.३.२०१४ रोजी देशभरात आणिबाणी जाहीर

* स्वीडन येथील गोथेनबर्ग विद्यापीठात प्रत्यारोपित गर्भ बसविलेल्या महिलेला गर्भधारणा होऊन तिने सुदृढ बाळाला जन्म दिला.

* मलेशिया एअरलाईन्सचे एमएच ३७० हे विमान बेपत्ता झाले. २४ मार्च रोजी दुर्घटनाग्रस्त होऊन विमान महासागरात बुडाल्याची मलेशियाच्या पंतप्रधानांची घोषणा

* संरक्षण, विमा आणि रेल्वे या तीनही क्षेत्रांमध्ये थेट परकीय गुंतवणुकीस चालना देण्याचा केंद्र सरकारचा निर्णय

* कॉनकॉर, ईआ़ईएल आणि एनबीसीसी या कंपन्यांना भारत सरकारतर्फे नवरत्न कंपन्यांचा दर्जा बहाल करण्यात आला. (५.८.२०१४)

* बांधकाम आणि रियल इस्टेटच्या क्षेत्रातील थेट परकीय गुंतवणुकीचे नियम शिथील केले (२१.१०.२०१४)

* प्रधानमंत्री जनधन योजना आणि पं. दीनदयाळ उपाध्याय श्रमेव जयते कार्यक्रमांची घोषणा (१५.८.२०१४ आणि १७.१०.२०१४)

* भारतीय रिझव्‍‌र्ह बँकेतर्फे भारत बील भरणा यंत्रणेचा प्रस्ताव, कोठेही आणि कधीही बिले भरण्याची सुविधा उपलब्ध करून देणाऱ्या या प्रस्तावाच्या मार्गदर्शक सूचना ७.८२०१४ रोजी जारी करण्यात आल्या.

* पायाभूत सुविधांसाठी वित्तपुरवठा करणारी आयडीएफसी आणि अल्प रकमेची कर्जे देणारी बंधन फायनान्शियल सव्‍‌र्हिसेस लि. या दोन वित्तपुरवठा करणाऱ्या संस्थांना बँक स्थापन करण्याचा परवाना (२.४.२०१४)

* एअर इंडिया या भारतातील अग्रगण्य नागरी विमान वाहतूक कंपनीला स्टार अलायन्सचे सदस्यत्व (२४.६.२०१४)

धर्मातर आणि 'घरवापसी'

जगातील बहुतेक लोकांचा धर्म त्यांना जन्मासोबत, म्हणजे अपघातानेच प्राप्त झालेला असतो. स्वेच्छेशी त्याचा संबंध नसतो. कोणत्या माता-पित्याच्या पोटी जन्म घ्यावा, हे कोणाच्याही अखत्यारीत नसते आणि म्हणूनच कोणी कोणत्या धर्माचे असावे हेसुद्धा या बहुतेकांनी स्वेच्छेने ठरविलेले नसते. काही लोक नक्कीच पुढे आपापल्या धर्माचा सखोल अभ्याससुद्धा करतात, अभ्यासान्ती आपल्या धर्माचा विचार पटल्यास, त्या धर्माचा मनाने अंगीकार करतात आणि विचार न पटल्यास त्याच धर्मात राहिले तरी निष्क्रिय होऊन, नावापुरते त्या धर्माचे सदस्य राहतात. आजच्या समाजात अशा धर्मनिष्क्रिय लोकांची संख्या अधिक असते. असे लोक निधर्मी किंवा अश्रद्ध म्हणवून घेणे पसंत करीत नाहीत; परंतु काही लोक खरोखर अश्रद्ध बनून राहतात. याखेरीज ज्यांना असे वाटते की, मानवजातीसाठी धर्म ही अत्यावश्यक बाब आहे, असे लोक सर्वच धर्माचा सखोल आणि तुलनात्मक अभ्यास केल्यानंतर जो धर्म त्यांना मानवाच्या आध्यात्मिक, नैतिक आणि सामाजिक जगण्याचा सर्वोत्तम मार्ग असल्याची खात्री विचारान्ती देतो, असा धर्म स्वीकारतात. यालाच खऱ्या अर्थाने 'धर्मातर' म्हणता येईल. 

याउलट, समूहाने घडणारे धर्मातर हे या खऱ्या अर्थाने धर्मातर नसते. त्यात बहुतेकदा आध्यात्मिक वा नैतिक उन्नतीपेक्षा सामाजिक आणि राजकीय हेतूच जास्त प्रभावी असतात. ज्या ज्या ठिकाणी अशी समूहाने धर्मातरे घडली असतील, तेथे सामाजिक आणि राजकीय हेतूच त्यांचे मूळ कारण असावे, असे मानण्यास जागा आहे. मात्र 'दबावाने' किंवा तलवारीच्या धाकाने, पैशाच्या प्रलोभनाने आणि राजकीय पदाच्या आमिषाने घडणारी धर्मातरे ही अपवादात्मक असतात. 'गरीब, नादार आणि उपेक्षित लोक पैशांच्या प्रलोभनाने आणि शस्त्रांच्या धाकाने धर्म बदलतात' अशी जी धारणा आहे, ती सर्वस्वी चुकीची ठरावी. कारण श्रीमंत लोकांपेक्षा आणि वरिष्ठ जातींच्या लोकांपेक्षा गरीब, निष्कांचन लोकच धर्माच्या बाबतीत जास्त चिवट असतात. त्याउलट जे लोक वरिष्ठ जातींचे मानले जातात, तेच सत्तापदांच्या अभिलाषेला लवकर बळी पडतात. 

भारतीय संदर्भात, तथाकथित उच्च जातींचे धर्मातर नेहमीच दोन उद्दिष्टांनी झाले आहे. क्षत्रिय जातींची (राजपूत, ठाकूर वगैरे) धर्मातरे सत्तापदासाठी झाली आणि तत्कालीन ब्राह्मणांची धर्मातरे होण्यामागे सत्तापद मिळवून समाजावर असलेली पकड कायम ठेवण्याचा हेतू असावा, असे इतिहास सांगतो. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, वैदिक आणि सनातनी धर्मातील वर्णव्यवस्थेला कंटाळून आणि जातव्यवस्थेच्या शोषणातून मुक्त होण्याच्या हेतूने ज्या निम्न (तसे समजल्या जाणाऱ्या) जातींच्या लोकांनी धर्मातर केले त्यांना त्या दुसऱ्या धर्मातदेखील सुख लाभू नये व तेथेदेखील त्यांना नीच ठरवून त्यांचे शोषण करता यावे, असे प्रयत्न अनेकदा झालेले दिसतात. म्हणूनच महाराष्ट्रातही आपण सवर्ण ख्रिश्चन आणि दलित ख्रिश्चन अशा संज्ञा ऐकतो. मुसलमानांची जातीव्यवस्थादेखील त्याच दुराग्रहांमुळे निर्माण झाली आहे. परंतु इस्लाम वा ख्रिस्ती धर्मात उपासनागृहांतील प्रवेशबंदी आणि एकत्र रोटीव्यवहार भेद हे अडथळे निर्माण करण्यात त्या धर्मातील कथित उच्चवर्णीयांना फारसे यश मिळाले नाही. भारतातील कनिष्ठ जातींना हेच सुख फार मोठे होते. त्यांच्या आत्मसन्मानासाठी हेसुद्धा पुरेसे होते. सर्वच बाबतींत पाळली जाणारी अस्पृश्यता हीच त्यांना सर्वाधिक अपमानित करणारी गोष्ट होती. म्हणूनच भारतातील दलित शोषितांचे धर्मातर बळजबरीने किंवा आमिषाने केले गेले म्हणणे हा शुद्ध कांगावा ठरतो. अर्थात हेही खरे की, कोणत्याही धर्मात, तथाकथित नीच-जातींच्या लोकांना अन्य जातींशी (मग त्या उच्च समजल्या जाणाऱ्या असल्या तरी) बेटीव्यवहार करणे आजही सहज शक्य होत नाही. 

डॉ. रावसाहेब कसबे यांच्या शब्दांत सांगावयाचे झाल्यास- ''इस्लामी आक्रमकांचे क्रौर्य आणि त्यांच्या अत्याचारांच्या कथा सांगून, तरुण मनांना भूतकाळात नेऊन त्यांच्या डोळय़ांत पाणी आणणे आणि अंत:करणात स्वाभिमानाच्या भावना पेटविणे तुलनेने सोपे आहे. मध्ययुगीन वास्तव समजावून सांगणे फार अवघड आहे.'' (हिंदू-मुस्लीम प्रश्न आणि सावरकरांचा हिंदुराष्ट्रवाद- पृष्ठ १०३). 

'मध्ययुगीन वास्तव'देखील आपण कसबे यांच्याच शब्दांत पाहू. ''इस्लाम आक्रमक आहे. त्याचे मूळ रूपच तसे आहे. त्यामुळे कोणत्याही देशात जे कष्टकरी आणि शेतकरी वर्ग तिथल्या सत्ताधाऱ्यांनी दाबून ठेवलेले असतात, त्या दबलेल्यांचा इस्लाम 'आवाज' होतो. त्यासाठी इस्लामी राज्यकर्त्यांना फारशी बळजबरीही करावी लागत नाही आणि धर्मातराचे 'आवतण'ही द्यावे लागत नाही. .. अमेरिकेतील निग्रोंच्या चळवळीत इस्लामचा जो प्रभाव जाणवतो, त्यासही ही उपेक्षाच कारणीभूत आहे. आणि इस्लाम आज निग्रोंचाच नव्हे तर जगातील सर्व उपेक्षितांचा आवाज बनत आहे.'' (तत्रव- पृ. १०४) 

याच पुस्तकात रावसाहेब कसबे म्हणतात- ''हिंदूंना आपल्या दोषांची जाणीव सांस्कृतिक अहंकारामुळे होणे शक्यच नव्हते. बंगालमध्ये तर कहार ही एक अस्पृश्य जात आहे, ते लोक नावाडी म्हणून काम करतात. अस्पृश्याच्या नावेत बसल्याने वरिष्ठ जातीय हिंदूंना विटाळ होतो म्हणून या उच्चजातीय हिंदूंनी, कहारांनी मुसलमान व्हावे यासाठी पुढाकार घेतलेला होता, तर दक्षिणेतील नाडर समाजाच्या मुलींना चोळी घालण्याची परवानगी नव्हती. .. .. या हिंदूंच्या जाचाला कंटाळून, शिकू लागलेल्या मुलींनी केवळ चोळय़ा घालण्यासाठी ख्रिस्ती मिशनरी ननशी संबंध वाढविले आणि मग कृपाळू परमेश्वराचा दयाळू पुत्र येशूच्या नावाने त्यांना चोळय़ा घालता आल्या.'' (तत्रव- पृ. १०५ व अधिक संदर्भ- द नाडर्स ऑफ तमिळनाडू, युनिव्हर्सिटी ऑफ कॅलिफोर्निया (बर्कले, १९७९)

आता जी मुसलमानांची आणि ख्रिश्चनांची धर्मातरे घडवून आणली जात आहेत, त्याला रा. स्व. संघ परिवारातील लोक धर्मातर न म्हणता 'घरवापसी' म्हणत आहेत. आणि ते वास्तवात तसेच आहे. कारण धर्मातर ही एक सखोल अभ्यासानंतर केलेली अतिशय विवेकपूर्ण कृती असते. नुसत्या गोल टोप्या घालून वा अग्नीत तूप आणि काही काही समीधा टाकून ते घडत नसते. ज्या लोकांनी घरातील जाचाला कंटाळून घरातून पलायन केले आणि शोषणमुक्त जीवन जगण्याचे मार्ग शोधले, त्यांना पकडून घरात 'वापस' आणून परत त्यांना वर्णव्यवस्थेच्या नावाने शोषणाच्या घाण्याला जुंपण्याचा हा कार्यक्रम असल्याचे मानण्यास जागा आहे. त्यांचे धर्मातरच घडवायचे असते तर सर्वप्रथम त्यांच्या गोल टोप्या काढण्यात आल्या असत्या, दाढीसह त्यांच्या डोक्याचे मुंडन करून शेंडय़ा ठेवता आल्या असत्या. त्यांना आंघोळ घालून सोवळे नेसवून जानवे घालण्यात आले असते आणि मग त्यांच्या हस्ते होमहवन करविले गेले असते. परंतु 'घरवापसी' घडविणाऱ्यांनी स्पष्टच म्हटले आहे की, जे ज्या जातीतून पळाले होते त्यांना परत त्याच जातीत समाविष्ट केले जाईल. वाल्मीकींना वाल्मीकी, चर्मकारांना चर्मकार, राजपूतांना राजपूत आणि ब्राह्मणांना ब्राह्मण जातीत गणले जाईल. सरसकट सर्वानाच ब्राह्मण किंवा राजपूत केले जाईल असे म्हटले असते, तर अशा धर्मातराला ब्राह्मण आणि/ किंवा राजपूतांकडूनच प्रखर विरोध झाला असता. 

आता हेदेखील सिद्ध झाले आहे की, त्या घर-वापस येणाऱ्यांमध्ये अनेक जण बांगलादेशी होते. म्हणूनच रेशनकार्ड आणि आधारकार्ड मिळवून देण्याचे आमिष अत्यंत प्रभावी ठरले आहे. कारण या कार्डाच्या माध्यमातून त्यांना भारतीय नागरिकत्व मिळेल आणि आता ते 'घुसखोर' न राहता 'निर्वासित' ठरविण्यात येतील. ते पूर्वी जितक्या प्रमाणात मुसलमान होते तितक्याच प्रमाणात हिंदू राहतील. तिकडेही त्यांच्या मतांच्या संख्येलाच महत्त्व होते; इकडेही मतांच्या संख्येलाच महत्त्व राहील. त्यांच्या शिक्षण- प्रशिक्षण आणि प्रबोधनाची चिंता ना मुस्लीम मौलवींना होती ना हिंदू पुरोहित-पंडितांना असेल. आग्रा येथील घरवापसी कार्यक्रमासंदर्भात उत्तर प्रदेशातील सत्ताधाऱ्यांच्या लबाडीचा भाग असा की, 'सक्तीच्या धर्मातरा'च्या 'गुन्ह्या'साठी नंदकिशोर वाल्मीकी या महादलिताला अटक करण्यात आली आहे. उत्तर प्रदेश धर्मातर कार्यक्रमाचे प्रमुख राजेश्वर सिंह आणि कार्यक्रमात हिरिरीने भाग घेणारे सर्व उच्चवर्णीय भाजप खासदार साफ विसरले आहेत आणि दलितच बळीचा बकरा ठरला आहे. 

इस्लामचा प्रसार जगभर तलवारीच्या बळावरच झाला हा प्रचार असत्य असल्याचे एच. जी. वेल्स, थॉमस कार्लाइल, मायकेल एस. हार्ट आदी पाश्चात्त्य आणि महात्मा गांधी, प्रा. ग्यानेंद्रदेव शर्मा शास्त्री, आदी एतद्देशीय विद्वान/ विचारवंतांनी दाखवून दिले आहे; परंतु त्यापेक्षाही आजघडीला, हिंदुत्ववादय़ांना प्रात:स्मरणीय असणारे विनायक दामोदर सावरकर या संदर्भात काय म्हणतात ते पाहणे महत्त्वाचे ठरेल. ''आजच्या प्रगतिशील परिस्थितीत अरब संस्कृती कितीही मागासलेली दिसली तरी हे विसरता कामा नये की, यापूर्वी एकदा जगाच्या फार मोठय़ा भागातील मरणासन्न समाजात त्या संस्कृतीने नवचैतन्याचे वारे संचारविले होते. मानवी प्रगतीत एके काळी नवतत्त्वे, नवधर्म, नवशिल्प यांची बहुमोल भर तिनेच घातलेली होती. तिचा उगम मुहम्मद पैगंबरांनी मुस्लीम धर्माची मुहूर्तमेढ हजार-बाराशे वर्षांपूर्वी जेव्हा रोवली तेव्हा झाला. ज्या दिवशी मुहम्मद पैगंबरांनी कुरआन शरिफचे पहिले आयत- पहिला मंत्र उचारला आणि तलवार अशी पहिल्यानेच उपसली त्या दिवसापासून एका शंभर-दीडशे वर्षांच्या आत, तिकडे स्पेन नि इकडे सिंधूपर्यंत त्या संस्कृतीतील अंतर्गत आवेशाने व शक्तीने अध्र्या जगाचे रूप बदलून टाकले. जिच्या विजयाच्या अप्रतिहत वेगास स्पेनची सामुद्रधुनी, इराणचा अग्नी, सिंधूची अटक, चीनची भिंत वा हिमालयाची शिखरे अडवू शकली नाहीत. जिने आपल्या धर्माची, भाषेची, लिपीची, शिल्पांची, शास्त्रांची राजमुद्रा ठोकून खंडेच्या खंडे अंकित करून टाकली. त्या अरब संस्कृतीत तिच्याशी टक्कर देत आलेल्या त्या त्या काळाच्या अनेक जीर्णशीर्ण संस्कृतींपेक्षा जे एकंदरीत या काळच्या जगतात नुसते जगण्यास नव्हे तर या जगास जिंकण्यासही समर्थतर आणि योग्यतर ठरेल असे काही तरी असामान्य श्रेष्ठत्व, काही तरी नवे जीवनतत्त्व होतेच हे निर्विवाद आहे. 

६ लेखक धर्माभ्यासक असून मुस्लीम ओबीसी चळवळीत कार्यरत आहेत. 

त्यांचा ई-मेल drbasharatahmed@gmail.com

मासिक पाळीतील त्रासावरचे उपाय

मुलगी वयात येऊ लागली की तिची मासिक पाळी कधी सुरू होतेय याची आईला अगदी डोळ्यात तेल घालून काळजी करावी लागते. कारण दर महिना येणारी ही पाळी बर्याच मुलींना तसेच महिलांनाही त्रासदायक ठरत असते. एकतर या काळात शरीरातील रक्त मोठ्या प्रमाणावर जात असल्याने अशक्तपणा येतोच पण पाळीच्या काळात पाय दुखणे, पोट दुखणे, कंबर दुखणे, पाठ दुखणे यासारखे त्रासही भोगावे लागतात. मात्र या काळात वेळीच काळजी घेतली तर हा त्रास कमी करता येतो.

१) मासिक पाळीचा स्त्राव अधिक होत असल्यास - साधारण वयाच्या दहाव्या वर्षापासून कधीही पाळी सुरू होते. काही वेळा रक्तस्त्राव अधिक असतो तर काही वळा तो अगदीच कमी असतो. स्त्राव साफ असणे हो आरोग्यासाठी महत्वाचे असते. जादा स्त्राव असेल तर कोहळा आणून किसावा. त्याचा पिळून रस काढावा व १ कप रस अधिक २ चमचे साखर असे दिवसातून दोन वेळा घ्यावे. आवश्यकतेनुसार वापरून उरलेला कोहळा रेफ्रिजिरेटरमध्ये न ठेवता ओल्या फडक्याखाली झाकून ठेवावा.

२) मासिक पाळीचा स्त्राव कमी असेल तर - तिळाचे सेवन उपयुक्त ठरते. १ महिनाभर रोज १ - २ चमचे तीळ खावेत. तीळकूट, तीळगुळ अशाही प्रकारात खाता येतील. दुसरा उपाय म्हणजे २० ग्रॅम कुळीथ अधिक १ लिटर पाणी उकळावे व हे मिश्रण १०० सीसी पर्यंत आटवावे.मग त्यात साखर व मीठ घालून प्यावे. हा उपाय पाळी अगोदर पाच दिवस करावा.

३) अंगावर पांढरे जाणे- ज्याना हा त्रास होतो ती स्त्री बारीक असेल तर कोहळारस अधिक साखर मिश्रण दिवसातून दोन वेळा प्यावे. पण जाड अथवा स्थूल असेल तर डाळिबाचा रस १ ग्लास १० दिवस घ्यावा. डाळिबाचे दाणे स्वच्छ रुमालात घालून पिळावेत. निघालेल्या रसात साखर व मीठ घालावे.हा रस एकाच वेळी न पिता थोडया थोडया वेळाने दिवसभर प्यावा.

४) लघवी होताना जळजळ-रात्री पाण्यात धने भिजत घालून सकाळी हे पाणी प्यायल्याने हा त्रास कमी होतो. विशेषतः उष्णतेमुळे हा त्रास होत असेल तर तो या उपायाने नक्कीच कमी होतो

भारताचे अनमोल रत्न, हे आहेत आतापर्यंतचे 45 'भारतरत्न' !

भारताचे माजी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी आणि पंडित मदनमोहन मालवीय यांनी भारतरत्न पुरस्कार जाहीर झाला आहे. वाजपेयी आणि मदनमोहन मालवीय हे भारतरत्नचा गौरव मिळवणारे अनुक्रमे 44 आणि 45 वे रत्न ठरले आहे.

त्यामुळं त्यांच्याआधी कोणत्या महान व्यक्तींना या बहुमोल सन्मानांना गौरवण्यात आलं आहे, हे जाणून घेण्याची सर्वानाच उत्सुकता आहे. त्या सर्वांची यादी खास एबीपी माझाच्या प्रेक्षकांसाठी 

2013 पर्यंत एकूण 43 भारतीयांना भारतरत्नने सन्मानित करण्यात आलं आहे. त्यांच्या बहुमोल कार्याचा गौरव म्हणून त्यांना भारतरत्न बहाल करण्यात आलं आहे. त्यांची यादी खास तुमच्यासाठी..  

आत्तापर्यंतच्या भारतरत्नांची यादी :

	पुरस्कारार्थीचे नाव	वर्ष
1.	चक्रवर्ती राजगोपालाचारी (1878 - 1972)	1954
2.	डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन (1888 - 1975 )	1954
3.	डॉ. सी.व्ही. रमण (188-1970)	1954
4.	डॉ. भगवान दास (1869 – 1958)	1954
5.	डॉ. एम. विश्वेश्वरैय्या (1861 - 1962 )	1955
6.	पंडीत जवाहरलाल नेहरु (1889 - 1964 )	1955
7.	पंडीत गोविंद वल्लभ पंत (1887 - 1961 )	1957
8.	डॉ. धोंडो केशव कर्वे (1858 - 1962 )	1958
9.	डॉ. बी. सी. रॉय  (1882 - 1962 )	1961
10.	पुरुषोत्तमदास टंडन (1882 - 1962 )	1961
11.	डॉ.राजेंद्र प्रसाद (1884 - 1963)	1962
12.	डॉ. झाकीर हुसेन (1897 - 1969 )	1963
13.	डॉ. पांडुरंग वामन काणे (1880 - 1972 )	1963
14.	लाल बहादूर शास्त्री (मरणोत्तर) (1904 - 1966 )	1966
15.	इंदिरा गांधी (1817 - 1984 )	1971
16.	व्ही. व्ही. गिरी (1894 - 1980 )	1975
17.	के. कामराज (मरणोत्तर) (1903 - 1975 )	1976
18.	मदर टेरेसा (1910 - 1997 )	1980
19.	आचार्य विनोबा भावे (मरणोत्तर) (1895 - 1982 )	1983
20.	खान अब्दुल गफ्फार खान (1890 - 1988 )	1987
21.	एम. जी. रामचंद्रन (मरणोत्तर) (1917 - 1987 )	1988
22.	डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर (मरणोत्तर) (1891 - 1956 )	1990
23.	डॉ. नेल्सन मंडेला (1918 - 2013 )	1990
24.	राजीव गांधी (मरणोत्तर) (1944 - 1991 )	1991
25.	सरदार वल्लभभाई पटेल (मरणोत्तर) (1875 - 1950 )	1991
26.	मोरारजी देसाई (1896 - 1995 )	1991
27.	मौलाना अबुल कलाम आझाद(मरणोत्तर) (1888- 1958)	1992
28.	जे. आर. डी. टाटा (1904 - 1993 )	1992
29.	सत्यजीत रे (1922 - 1992 )	1992
30.	गुलझारीलाल नंदा (1898 - 1998 )	1997
31.	श्रीमती अरुणा असफ अली (मरणोत्तर) (1909 - 1996 )	1997
32.	डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम (जन्म 1931)	1997
33.	श्रीमती एम. एस. सुब्बुलक्ष्मी (1916 - 2005 )	1998
34.	सी. सब्रमण्यम (1910 - 2000 )	1998
35.	जयप्रकाश नारायण (मरणोत्तर) (1902 - 1979 )	1999
36.	प्रा. अमर्त्य सेन (जन्म 1933 )	1999
37.	लोकप्रिय गोपीनाथ बोर्डोलाई (मरणोत्तर) (1890 - 1950 )	1999
38.	पंडीत रवी शंकर (1920 - 2012 )	1999
39.	लता मंगेशकर (जन्म 1929 )	2001
40.	उस्ताद बिस्मिल्लाह खान (1916 - 2006 )	2001
41.	पं. भीमसेन जोशी (1922 - 2011 )	2009
42.	प्रा. सी. एन. आर. राव ( जन्म 1934 )	2014
43.	सचिन तेंडुलकर  ( जन्म 1973 )	2014
44.	मदनमोहन मालवीय (मरणोत्तर)  (1861 - 1946)	2015
45.	अटलबिहारी वाजपेयी  ( जन्म 25 डिसेंबर 1924 )

'पीके'मधील 5 सेकंदाच्या रोलनंतर भिकाऱ्याचं जीवनच बदलून गेलं!

पीके चित्रपटात भीक मागणाऱ्या अंध व्यक्तीची भूमिका साकारल्याने एका भिक मागणाऱ्या व्यक्तीचं आयुष्यच बदलून गेलं आहे. काही दिवसांपर्यंत रस्त्यावर भीक मागणाऱ्या

मनोज रॉय याच्याकडे सध्या आपल्या गावात नोकरी, फेसबूक अकाऊंट आणि प्रेयसी देखील आहे.

39 वर्षाचे मनोज रॉय हे काहि महिन्यांपर्यंत दिल्लीच्या जंतर-मंतर मैदानजवळ अंध बनून भीक मागत होते. मनोजने सांगितलेल्या माहितीनुसार, काही महिन्यांपूर्वी दोन व्यक्ती माझ्याकडे आले आणि त्यांची विचारले की, चित्रपटात अॅक्टींग करणार का? त्यावेळी मी त्यांना सांगितलं की, दोन वेळच्या अन्नासाठी अॅक्टींग करणं हेच माझं एकमेव साधन आहे. त्यानंतर त्यांनी मला 20 रूपयांची नोट आणि एक फोन नंबर देऊन तेथून निघून गेले.

मी त्या नंबरवर कॉल केल्यानंतर मला मनोज स्टेडीअमवर बोलावण्यात आले. तिथे आणखी 7 भिकारी ऑडीशनसाठी आले होते. मला चित्रपटाविषयी किंवा त्यातील कलाकाराविषयी फार आकर्षण नव्हते. मला फक्त आठवडाभर मोफत मिळणाऱ्या जेवणाशी घेणं देणं होतं. त्यानंतर माझं सिलेक्शन झाल्याची माहिती मनोजने दिली.

 सिलेक्शन झाल्यानंतर मला दिल्लीतील फाईव्ह स्टार हॉटेलमध्ये चित्रपटाच्या युनीटसोबत राहण्याची संधी मिळाली. पाण्याच्या कमतरतेमुळे मी अनेकदा अंघोळदेखील करत नव्हतो मात्र चित्रपटात सिलेक्शन झाल्यानंतर मी फाईव्ह स्टार हॉटेलमधील स्विमींग टँकमध्ये अंघोळ करत होतो. त्याठिकाणी माझ्या आजूबाजूला आमिर खान, अनुष्का शर्मासारखे कलाकार फिरत असल्याचंही मनोजने सांगितले