भारतीय राज्यघटना

या घटकावर मुख्य परीक्षेसाठी स्वतंत्र पेपर असल्याने विद्यार्थ्यांनी या घटकाची तयारी चांगली करावी. तयारी करताना दैनंदिन जीवनात ज्या घडामोडी घडत असतात, त्यांचाही संदर्भ जाणून घ्यावा. भारतीय राज्यघटना व्यवस्थित वाचून ती समजून घेणे अत्यावश्यक आहे. महत्त्वाची कलमे लिहून ती पुन:पुन्हा वाचावीत. भारतीय राज्यघटनेवर आधारित काही महत्त्वाचे प्रश्न पाहुयात-

= खालीलपकी कोणते विधान योग्य आहे?

अ) राज्य विधानसभेचा सदस्य म्हणून निवडून येण्यासाठी उमेदवाराचे वय किमान ३० वष्रे असावे.

ब) घटनेच्या कलम ७५ नुसार मंत्रिमंडळ सामुदायिकरीत्या लोकसभेला जबाबदार असते, म्हणजेच लोकसभेने मंत्रिमंडळाच्या विरुद्ध अविश्वासाचा ठराव पारित केल्यास मंत्रिमंडळाला राजीनामा द्यावा लागतो, अविश्वास ठराव मांडल्याच्या स्वीकृतीसाठी किमान ५० सदस्यांचे समर्थन आवश्यक असते.

१) फक्त अ विधान २) फक्तब विधान

३) अ व ब दोन्हीही ४) अ व ब दोन्हीही नाही.

स्पष्टीकरण : राज्य विधानसभेचा सदस्य म्हणून निवडून येण्यासाठी उमेदवाराचे वय किमान २५ वष्रे असावे लागते.

= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

अ) घटनेच्या कलम १५० नुसार भारताच्या नियंत्रक व महालेखा परीक्षकाची नियुक्ती राष्ट्रपती आपल्या सहीशिक्यानिशी अधिपत्राद्वारे करतात.

ब) घटनेच्या कलम २२३ अन्वये उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीशाचे पद रिक्तअसेल किंवा उच्च न्यायालयाचे मुख्य न्यायाधीश तात्पुरत्या कारणामुळे अनुपस्थितीत असतील किंवा उच्च न्यायालयाचे मुख्य न्यायाधीश आपल्या पदांच्या कर्तव्यांचे पालन करण्यास असमर्थ असतील तेव्हा राष्ट्रपती उच्च न्यायालयाच्या अन्य न्यायाधीशांपकी एखाद्या न्यायाधीशाची नेमणूक हंगामी न्यायाधीश म्हणून करू शकतात.

१) फक्त अ विधान २) फक्त ब विधान

३) अ व ब दोन्हीही ४) अ व ब दोन्हीही नाही.

स्पष्टीकरण : घटनेच्या कलम १४८ नुसार, भारताच्या नियंत्रक व महालेखा परीक्षकाची नियुक्ती राष्ट्रपती आपल्या सहीशिक्यानिशी अधिपत्राद्वारे करतात.

= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१) भारतीय घटनेत संघराज्याचे तसेच एकात्मक राज्याचे अशी दोन्ही वैशिष्टय़े अवतरलेली आहेत.

२) मूलभूत हक्क संरक्षणाची हमी देणारे आणि मूलभूत हक्कांवर गदा आली असता न्यायालयासमोर दाद मागण्याचा हक्क देणारे भारतीय घटनेतील ३२ वे कलम म्हणजे मूलभूत हक्कांचा आत्मा होय.

३) न्यायालयीन पुनर्विलोकनाची कल्पना आपण अमेरिकी घटनेवरून घेतलेली आहे.

४) पंतप्रधान हा केंद्र शासनाचा कार्यकारी प्रमुख असतो.

१) १ व २ २) २ व ४ ३) ३ व १ ४) वरीलपकी सर्व

= खालीलपकी कोणते विधान चूक आहे?

१) राष्ट्रपती किंवा उपराष्ट्रपती यांच्या निवडीसंदर्भात वाद निर्माण झाल्यास त्याबाबत निर्णय घेण्याचा अधिकार सर्वोच्च न्यायालयाचा आहे, हे भारतीय राज्यघटनेच्या 

७१ व्या कलमात नमूद केलेले आहे.

२) केंद्र सरकारच्या कारभाराविषयी माहिती व केंद्रीय मंत्रिमंडळाने घेतलेले निर्णय पंतप्रधान राष्ट्रपतींना कळवतात. राष्ट्रपतींच्या संदर्भातील पंतप्रधानांचे हे कर्तव्य घटनेच्या ७८ व्या कलमात नमूद केलेले आहे.

३) लोकसभा संसदेचे वरिष्ठ सभागृह आहे.

४) पंतप्रधान हा राष्ट्रपती व मंत्रिमंडळ यांच्यामधील महत्त्वाचा दुवा असतो.

= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१) एखाद्या गुन्हेगाराची शिक्षा कमी करणे, तहकूब करणे, रद्द करणे इ. अधिकार घटनेतील कलम ७२ व्या कलमान्वये राष्ट्रपतींना देण्यात आले आहेत.

२) राष्ट्रपतींना त्यांचे लष्करी अधिकार मंत्रिमंडळाच्या सल्ल्याने वापरावे लागतात.

३) राष्ट्रपती संसदेच्या सहमतीशिवाय युद्ध पुकारू शकत नाही.

४) ४४ व्या घटना दुरुस्तीनुसार मंत्रिमंडळाचा सल्ला राष्ट्रपतींवर बंधनकारक ठेवण्यात आला आहे.

१) १ व २ २) २ व ४ ३) ३ व १ ४) १, २ व ३ बरोबर

स्पष्टीकरण : ४२ व्या घटना दुरुस्तीनुसार मंत्रिमंडळाचा सल्ला राष्ट्रपतींवर बंधनकारक ठेवण्यात आला आहे.= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१) घटनेच्या कलम १२९ मध्ये असे नमूद केलेले आहे की सर्वोच्च न्यायालय हे अभिलेखा न्यायालय आहे.

२) संसदेच्या दोन्ही गृहांच्या संयुक्त बठकीचे अध्यक्षपद राष्ट्रपती भूषवतात.

३) लोकसभेच्या सभापतींना राजीनामा द्यायचा झाल्यास तो उपराष्ट्रपतींकडे सादर करणे आवश्यक असते.

४) राज्यसभेतील प्रत्येक सदस्यांचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो.

स्पष्टीकरण : १) संसदेच्या दोन्ही गृहांच्या संयुक्तबठकीचे अध्यक्षपद लोकसभेचे अध्यक्ष भूषवतात.

२) लोकसभेच्या सभापतींना राजीनामा द्यायचा झाल्यास उपसभापतींकडे सादर करणे आवश्यक असते.

३) राज्यसभेतील प्रत्येक सदस्यांचा कार्यकाळ सहा 

वर्षांचा असतो.

= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१) लोकसभा निलंबित ठेवण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना आहे.

२) संसदेने संमत केलेले विधेयक राष्ट्रपतींकडे संमतीसाठी पाठवले गेल्यास राष्ट्रपती ते पुनर्विचारासाठी परत पाठवू शकतात.

३) लोकसभेतील शून्य प्रहाराचा कालावधी एक तासाचा आहे.

४) सरदार वल्लभभाई पटेल यांचा उल्लेख भारताचे पहिले उपपंतप्रधान असा करता येईल.

१) १ व २ बरोबर २) २ व ४ बरोबर

३) १, २ व ४ बरोबर ४) वरीलपकी सर्व

स्पष्टीकरण- लोकसभेतील शून्य प्रहाराचा कालावधी हा विहित केलेला नाही.

= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१) जेव्हा एखाद्या विधेयकासंदर्भात दोन्ही सभागृहांमध्ये मतभेद असतात तेव्हा दोन्ही सभागृहांचे संयुक्त अधिवेशन बोलावले जाऊ शकते. मात्र, अर्थविषयक विधेयक याला अपवाद आहे.

२) घटनादुरुस्ती विधेयकांवर नकाराधिकार वापरण्याचा राष्ट्रपतींचा विशेष अधिकार २४ वी घटनादुरुस्ती १९७१ अन्वये काढून घेण्यात आला आहे.

३) यशवंतराव चव्हाण हे वैधानिकरीत्या लोकसभेचे पहिले विरोधी पक्षनेते ठरले.

४) राष्ट्रपतींच्या वटहुकूमाला कायद्याइतकाच दर्जा असतो. अशा वटहुकूमास संसदचे अधिवेशन सुरू झाल्यानंतर सहा आठवडे मुदतीच्या आत संसदेची सहमती मिळवावी लागते.

१) १ व २ बरोबर २) २ व ४ बरोबर

३) १, २ व ४ बरोबर ४) १, २, ३ व ४ बरोबर

= खालीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१) अर्थविषयक विधेयक आणि एकूणच आíथक बाबतीत लोकसभेचा शब्द हा अंतिम असतो.

२) भारतीय संसदीय इतिहासातील अविश्वासाचा पहिला ठराव जवाहरलाल नेहरू यांच्या मंत्रिमंडळाविरुद्ध मांडला गेला.

३) िनदाव्यंजक ठराव मंजूर होणे हा सरकारचा पराभव मानला जातो.

४) अर्थविषयक विधेयकावर चर्चा करण्याचा राज्यसभेला अधिकार आहे. मात्र, अर्थविषयक विधेयक फेटाळण्याचा अधिकार राज्यसभेस नाही.

१) १ व २ बरोबर २) २ व ४ बरोबर

३) १, २ व ४ बरोबर ४) १, २, ३ व ४ बरोबर

= खालीलपकी कोणते विधान योग्य आहे?

१) राज्यघटनेचा भंग केल्यासच राष्ट्रपतींना पदावरून दूर करता येते व त्यासाठी महाभियोगाची प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते.

२) उच्च न्यायालयाच्या अथवा सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांनी त्यांचे कर्तव्य बजावताना केलेल्या वर्तनाबद्दल संसदेत चर्चा होऊ शकते.

३) फक्त सरन्यायाधीशांच्या लेखी सल्ल्यानुसारच राष्ट्रपती कलम ३५२ अन्वये राष्ट्रीय आणीबाणी जाहीर करू शकतात.

१) फक्त १ बरोबर २) १ व ३ बरोबर

३) २ व ३ बरोबर ४) १, २ व ३ बरोबर